Г. Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм сәнгать институты директорының инновацияләр һәм тышкы багланышлар буенча урынбасары, филология фәннәре кандидаты Марсель Ибраһимов «Бизнес Online» электрон газетасы авторы, шәрыкче Азат Ахуновка биргән интервьюсында татар классикларына каршы чыгышларга мөнәсәбәте, Габдулла Тукайның Евразия карашлары һәм бүгенге көн язучыларының перспективалары турында сөйләде. 

    Бу хакта тулырак «Бизнес Online» электрон газетасында https://www.business-gazeta.ru/article/477282 адресы буенча укый аласыз.

   1 август – бөтен гыйльми эшчәнлеге Г. Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм сәнгать институты белән бәйле булган күренекле галим, танылган тел белгече Фуат Әшраф улы Ганиевның туган көне; агымдагы елда аңа 90 яшь тулган булыр иде. 

   Фуат Ганиев ТӘһСИгә 1962 елда институт аспирантурасын тәмамлаганнан соң килә һәм биредә гомеренең соңгы көннәренә кадәр хезмәт куя. Кече, өлкән, әйдәп баручы, баш фәнни хезмәткәр, бүлек мөдире булып эшли; Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе мөхбир әгъзасы, Россия Гуманитар Фәннәр академиясе академигы дәрәҗәләренә лаек була.

   Җирле Мәгариф халык комиссариаты составындагы Фән бүлеге дә 1920 елда ТАССР төзелү һәм аның идарә органнары формалашуга ук оештырыла. Бүлек нибары бер ел эшләп кала, соңрак аның функцияләре, тагын да киңәйтелеп, Гыйльми үзәккә (Академүзәк) йөкләнә. Бик күп мәсьәләләр, шул исәптән күпсанлы фән тармаклары, уку-укыту, мәгариф, сәнгать һәм мәдәният өлкәсендәге эшчәнлек, туган якны өйрәнү әлеге оешма компетенциясендә була. 1923 елның язында төзелгән һәм гаять зур эш алып барган Татарларны өйрәнү фәнни җәмгыяте дә 1923 –1927 елларда Академик үзәк структурасына кертелә.  

    Күптән түгел ТНВ каналында «Ватандашлар» программасы кысаларында Г. Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының Язма һәм музыкаль мирас үзәге баш фәнни хезмәткәре Рәмиев Зөфәр Зәйни улына багышланган тапшыру күрсәтелде.

   «Туган җир җылысы» дип аталган бу фильмда филология фәннәре докторы Зөфәр Зәйни улы бүгенге эшчәнлеге, аны зур фәнгә китергән юллар, үзенең «тормыш университетлары» турында сөйли. Мәктәпне тәмамлаганнан соң, техник училищеда белем алу, заводта фрезерчы һәм тимерче, Казан университетының читтән торып уку бүлеге студенты, хәрби хезмәт, район газетасында хәбәрче, туган авылында укытучы – аның тормышында үз урынын, күңеленә яткан хезмәтен табу шактый вакытка сузыла. Әмма бу еллар аңа белем алу, тормышны өйрәнү, тәҗрибә туплау еллары була.

     Г. Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм сәнгать институтында ел саен дистәләгән хезмәт әзерләнә, аларның күбесе китап булып та чыгып бара. Әмма чикләнгән тиражлы басмаларның укучыга кәгазь форматта барып ирешүе һәрвакыт мөмкин түгел. Киң катлау кулланучы өчен төзелгән сүзлекләргә бу бигрәк тә кагыла. 

     Бу ихтыяҗны күпмедер дәрәҗәдә канәгатьләндерү һәм кулланучыга киңрәк мөмкинлекләр ачу максаты белән “Сүзлекләрнең электрон фонды” булдырылды. Фондка институтта төзелеп килгән һәрбер лексикографик чыганак урнаштырыла бара. Бер яктан, бу соңгы елларда чыккан иң яңа сүзлекләрне бер урынга туплау булса, икенче яктан, андагы материал кызыксындыра торган сүзнең төрле чыганакларда бирелешен күзәтергә, аның язылышын, әйтелешен, мәгънәләрен, килеп чыгышын, тәрҗемәләрен һ.б.ны күрергә мөмкинлек бирә.

   Аспирантура – югары белем бирүнең өченче дәрәҗәсе һәм югары белем бирү базасында (белгеч яки магистр дәрәҗәсе) фәнни-педагогик кадрлар әзерләүнең төп формасы. Бүгенге көндә аспирантурада кадрлар әзерләүнең дүрт юнәлеше тәкъдим ителә: «Тел белеме һәм әдәбият белеме» («Россия Федерациясе халыклары телләре (татар теле)»; «Тел белеме һәм әдәбият белеме» («Россия Федерациясе халыклары әдәбияты (татар әдәбияты»)»; «Тел белеме һәм әдәбият белеме» («Фольклористика») һәм «Сәнгать белеме» («Сынлы һәм декоратив-гамәли сәнгать һәм архитектура»).

   «Татарстанның сәнгать белгечләре " сериясеннән беренче китап дөнья күрде. 

  Г. Ибраһимов ис. Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының сынлы һәм декоратив-гамәли сәнгать бүлеге өлкән фәнни хезмәткәре Ирина Лобашеваның монографиясе укучыларны республика сәнгать фәнендә зур урын алып торган белгечләрнең берсе – Галина Аркадьевна Могильникова белән таныштыра. Казанда сынлы сәнгать музееның беренче директоры буларак, аңа кырык биш елдан артык иҗади һәм фәнни ачышларга, җитди тикшеренүләргә, күренекле вакыйгаларга бай эшчәнлеген багышлый. Г.Могильникова 1960 нчы елларда киң тамашачыга Н.И. Фешинның иҗаты турында мәгълүмат бирә. Рус сәнгатенең танылган осталары белән бер рәттән, республикабызда иҗат итүче замандаш рәссамнарны популярлаштыруга да зур өлеш кертә.

“Мәскәү казанлылары”

   Шушы исемдәге проект кысаларында “Хәзинә” Милли сәнгать галереясы залларында Дмитрий Жилов, Дмитрий Красильников һәм Дмитрий Мощевитинның күргәзмәләре оештырылган иде. Соңрак, Г.Ибраһимов ис. Тел, әдәбият һәм сәнгать институты һәм Татарстан Республикасы Дәүләт сынлы сәнгать музееның хезмәттәшлеге нәтиҗәсе буларак, рәссамнарның каталоглары да басылып чыкты.

    Күптән түгел Г.Ибраһимов ис. Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының әдәбият белеме бүлеге мөдире, филология фәннәре докторы Ә.М. Закирҗанов һәм Казан федераль университетының Алабуга институты доценты, филология фәннәре кандидаты Ф.И. Габидуллинаның “Татар прозасында әдәби-эстетик эзләнүләр (ХХ гасырның икенче яртысы)” китабы дөнья күрде.

    Мәктәптә туган телләрне өйрәнү өлкәсендәге үзгәрешләр республиканың фәнни-педагогик җәмәгатьчелегеннән туган телне укытуның бөтен системасын модернизацияләүне таләп итәләр. Бу таләпне канәгатьләндерү өчен, Г. Ибрагимов ис. Тел, әдәбият һәм сәнгать институты галимнәре (милли мәгариф бүлеге хезмәткәрләре) туган тел (татар теле) һәм әдәбиятыннан яңа буын уку-укыту методик комплексларын әзерләү һәм гамәлгә кертү буенча нәтиҗәле эш алып баралар.

     Казан биналарындагы истәлек такталарын бердәм стильдә ясап буламы? Күптән түгел «Реальное время» колумнисты Равил Әхтәмов интернет-басма битләрендә әнә шундый сорау күтәргән иде.  

     Бу уңайдан сәнгать фәннәре докторы, Г. Ибраһимов ис. Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының сынлы һәм декоратив-гамәли сәнгать бүлеге мөдире, Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы каршындагы мемориаль такталар буенча комиссия әгъзасы Рауза Солтанованың фикерен «Реальное время» интернет-газетасында укый аласыз.

   Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең Г.Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм сәнгать институты республикабызда һәм аннан читтә татар филологиясе һәм сәнгать белеме өлкәсендә күппрофильле координацияләү үзәге булып тора.

    Г.Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының әдәбият белеме бүлеге хезмәткәрләре тарафыннан, татар әдәбияты тарихы һәм теориясе юнәлешендәге гомуми проблемалар кысасында, фундаменталь һәм гамәли тикшеренүләр өстендә актив эш алып барыла. Бу эшчәнлекнең нәтиҗәсе буларак, галимнәрнең берничә монографиясе дөнья күрде.

    Язма истәлекләрне, язучыларның шәхси архивларын, гомумән, татар халкының милли-мәдәни мирасын туплау һәм өйрәнү буенча Татарстан АССРның Мәгариф Халык комиссариаты каршындагы Академүзәк тарафыннан башланган максатчан эш бүген дә дә актив рәвештә дәвам иттерелә.

Башлангыч сыйныф укучылары өчен яңа буын дәреслекләре

   «2014-2022 елларда Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасындагы башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү» дәүләт программасы кысаларында Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе Г. Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм сәнгать институтында татар телен туган тел буларак укыту өчен башлангыч сыйныфларга яңа буын уку-укыту методик комплекты (УМК) эшләнде. Әлеге проект Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы заказы буенча гамәлгә ашырылды.

    Беренче санның эчтәлеге бик тә кызыклы. Традиция буенча, анда Г. Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм сәнгать институты (ТӘһСИ) фәнни хезмәткәрләренең, башка төбәк галимнәренең төрки тел һәм әдәбият белеме, тарихы буенча, шулай ук сәнгать өлкәсендәге актуаль проблемаларга багышланган фәнни мәкаләләре урын алган.