Археологлар икенче Төрки каханлыгына нигез салучы хөрмәтенә комплекс таптылар
5 Сентября 2022
Казахстан Республикасы Үзәк Комитетындагы брифингта археологлар Номгон үзәнендәге экспедиция нәтиҗәләре турында хәбәр иттеләр, аның барышында Котлуг Эльтерис кахан хөрмәтенә - Икенче Төрки каханлыгына нигез салучы ритуаль комплекс табылды. Археолог галимнәр төркеме Монголиядә казу эшләре алып барды һәм Эльтерис-каганга һәм аның хөрмәтенә язылган комплекс табылды. Экспедицияне Халыкара Төрки академиясе һәм Монголия Фәннәр академиясенең тарих һәм археология институты уздырды. Котлуг Эльтерис кахан истәлегенә багышланган комплекс һәм аның истәлегенә язу Монголиянең Номгон үзәнендә табылган.
31 августта Нур-Солтанда фәнни җәмгыять вәкилләре журналистлар өчен матбугат конференциясе уздырдылар, анда журналистларга сәяхәтләре турында сөйләделәр һәм горурланып аның нәтиҗәләре белән уртаклаштылар.
Академия башлыгы Дархан Кыдырали хәбәр иткәнчә, комплекс күләме - 49 га 41,5 метрга. Аның бер ягында алтарь, кешенең таш фигуралары, балалар сыны һәм сарык сыннары табыла. Икенче яктан 51 балчыктан торган түтәл табылган (таш баганалар - ред. искәрмәсе). Комплекста шулай ук табыну урыны (барык) табылган, аның каршында һәйкәлнең бер өлеше һәм ташбака формасында аскуйма табылган.
Табылган кыйммәтле табылдыкның ике кырында борынгы төрки рун язуы, ә өченче яктан - Согуд телендә язу. Экспедициядә катнашкан галимнәр һәйкәл текстында «Тенгри», «Тюрк», «Кутлуг», «Түмен» кебек кайбер сүзләрне аерып күрсәттеләр. Язу текстыннан алынган мәгълүматларга нигезләнеп, Номгон комплексының Кюльтегин белән Билге кахан - Котук Эльтерис каганга багышлануы турында нәтиҗә ясалды.
Моннан тыш, галим ачышның мөһимлеген искәртте - комплекс төрки дәвернең иң борынгы язма һәйкәле булып тора, анда беренче тапкыр «төрки» исеме очрый. Ачылуның бөтен уникальлеге, тикшеренү детальләре, казылмалар белән истәлекләр, галимнәр һәм тарихчылар китапта сөйләргә планлаштыралар. Дөресрәге, ике китаптан торган җыентык. Фәнни җыентык өстендә якын арада эшли башлаячаклар. Бу елның ноябренә - Төрки телле дәүләтләр хезмәттәшлеге советы лидерлары саммиты старт алган вакытка эшне тәкъдим итәргә вәгъдә иттеләр.