Яхин_Ф.

ЯХИН ФАРИТ ЗАКИЗЯНОВИЧ

 

Ведущий научный сотрудник отдела литературоведения ИЯЛИ АН РТ

Доктор филологических наук

Профессор

Поэт, писатель

 

Родился 2 января 1961 года в деревне Дусюмово Сармановского района Татарстана. Закончил среднюю школу в родной деревне в 1978 году и поступил на историко-филологический факультет Казанского университета. В 1983 году был направлен в аспирантуру в ИЯЛИ КФАН СССР. В мае 1988 года защитил диссертацию на соискание ученой степени кандидата филологических наук под руководством профессора Н.Г. Юзиева на тему «Роль газеты «Фикер» и журналов «Аль-гасруль-джадид», «Уклар» в развитии татарской литературы начала XX века» по специальностям журналистика и литература народов СССР. В июле 2000 года защитил диссертацию на тему «Мистика и мифология в татарской литературе» на соискание доктора филологических наук. С 1986 года по 1992 год работал научным сотрудником ИЯЛИ КФАН СССР, в январе 1993 года назначен директором Литературного музея Г.Тукая (г.Казань), в августе 1999 года переведен заведующим кафедрой литературоведения Татарского гуманитарного института. В 2004 году получил звание профессора. В 2005 году, после объедения вузов, профессор кафедры татарской литературы ТГГПУ, далее – КФУ. С августа 2015 года перешел на работу в ИЯЛИ АН РТ. В 2019 году был удостоен звания «Заслуженный деятель науки Республики Татарстан».

 

Основные направления научных исследований

Журналистика, теория литературы, средневековая литература тюркских народов, история татарской литературы, исламоведение, рукописные книги и источники.

 

Контактная информация

420111, г. Казань, ул. К. Маркса, д. 12; e-mail: yafaz@mail.ru

 


Список научных работ (за последние пять лет)


Монографии:

1. Та­тарс­кая ли­те­ра­ту­ра в пе­ри­о­ди­чес­кой пе­ча­ти Уральс­ка (1905-07гг.). Ка­зань: Та­тар.кн. изд., 1992. —175 с.

2. Та­тар шигъ­ри­я­тен­дә ди­ни мис­ти­ка һәм ми­фо­ло­гия. Ка­зан: ТД­ГИ, 2000. – 268 б.

3. Ур­та га­сыр­лар та­тар әдә­би­я­ты: та­тар шигъ­ри­я­тен­дә ди­ни мис­ти­ка һәм ми­фо­ло­гия. Ка­зан: Ран­нур, 200З.— 416 б.

4. В поисках затерянных миров татар. Германия: Germany, Saarbrucken: Palmarium academic publishinq, 2012. —104 s.

5. Гасырдан — гасырга: яңа заман әдәбиятына. Казан: Сүз, 2014.— 215 б.

6. Әдәбият укыганда: фәнни тикшеренүләр. Казан: Сүз, 2014.— 236 б.

7. Әдәби-мәдәни тарихыбызда: гыльми-текстологик эзләнүләр һәм тикшеренүләр. Казан: ТӘҺСИ, 2018. — 400 б.

8. Әдәби сүз хакы. – Казан: ТӘҺСИ, 2020. – 400 б.

 

Монографии и книги по религиоведению:

1. Иман: дөньяның мифологик сурәте. Ка­зан: Та­тар. кит. нәшр., 1993. – 208 б.

2. Иман: дөньяның мифологик сурәте (2 нче басмасы). Ка­зан: Иман, 1995. – 208 б.

3. Ис­лам ди­не ни­гез­лә­ре. Ка­зан: Ран­нур, 1997. – 288 б.

4. Төш­лек: төш­ләр­не юрау ки­та­бы. Ка­зан: Ран­нур, 1997. – 352 б.

5. Пәй­гам­бәр­ләр. Фә­реш­тә­ләр. Ахи­рәт. Ка­зан: Ран­нур, 1999. – 368 б.

 

Научно-текстологические труды:

 1.  Төр­ки мәү­ли­дүн-нә­би: Мө­хәм­мәд пәй­гам­бәр ха­кын­да ка­сый­дә­ләр / Текст­лар­ны әзер­ләү­че. Ис­тан­бул: YILDIZ,  1993 – 41б.

2. Хәз­рә­ти Мәрь­ям Ана / Текст­ны әзер­ләү­че. Ка­зан: За­ман, 1993. – 24 б.

3. Са­йа­ды Та­һир-Зөһ­рә (Ба­ба­хан дас­та­ны): «Юл­даш» ки­тап­ха­нә­се / Тәр­җе­мә­че, ке­реш мә­ка­лә ав­то­ры. Ка­зан: Ра­нур, 1998. – 192 б.

4. Ба­кыр­ган ки­та­бы: XII–XVIII  йөз төр­ки-та­тар ша­гыйрь­лә­ре әсәр­лә­ре / Текст­лар­ны әзер­ләү­че, ке­реш мә­ка­лә һәм ис­кәр­мә­ләр язу­чы. Ка­зан: Та­тар. кит. нәшр., 2000. – 240 б.

5. Ху­җа Әх­мәт Ясә­ви. Хи­кмәт­ләр /Текст­лар­ны әзер­ләү­че, ке­реш мә­ка­лә, аң­лат­ма һәм ис­кәр­мә­ләр ав­то­ры. Ка­зан: Иман, 2000. – 246 б.

6. Су­фи Ал­ла­һи­яр. Со­ба­тел-­га­җи­зин   (Га­җиз­ләр­гә те­рәк) / Тәр­җе­мә­че, ке­реш мә­ка­лә һәм аң­лат­ма-ис­кәр­мә­ләр ав­то­ры. Ка­зан: Иман, 2000. – 156 б .

7. Миф­та­хет­дин Ак­мул­ла. Ши­гырь­ләр / Тө­зү­че, ас­тө­шер­мә тәр­җе­мә­ләр­не баш­ка­ру­чы, ис­кәр­мә­ләр һәм мә­ка­лә ав­то­ры. Ка­зан: ТД­ГИ, 2001. – 96 б.

8. Эпик шигъ­ри­ят: XX йөз ба­шы /Текст­лар­ны әзер­ләү­че һәм том­лык­ны тө­зү­че, ке­реш мә­ка­лә һәм ис­кәр­мә­ләр ав­то­ры. «Мәк­тәп ки­тап­ха­нә­се». Т.IV. Ка­зан: Та­РИХ, 2002. – 463 б.

9. Са­йа­ди. Ба­ба­хан дас­та­ны / Бо­рын­гы текст­ны әзер­ләү­че, тәр­җе­мә­че, ке­реш мә­ка­лә ав­то­ры. «Мәк­тәп ки­тап­ха­нә­се». Т.XI. Ка­зан: Та­РИХ, 2002. – 447 б.

10. Су­фи Ал­ла­һи­яр. Со­бә­тел-га­җи­зин (Га­җиз­ләр­гә те­рәк) / Бо­рын­гы текст­ны әзер­ләү­че, тәр­җе­мә­че, ке­реш мә­ка­лә, аң­лат­ма һәм ис­кәр­мә­ләр ав­то­ры. – «Мәк­тәп ки­тап­ха­нә­се» Т.XII. Ка­зан: Та­РИХ, 2002. – 398 б.

11. Әх­мәт Яс­сә­ви. Хик­мәт­ләр / Бо­рын­гы текст­лар­ны әзер­ләү­че, ке­реш мә­ка­лә һәм аң­лат­ма-ис­кәр­мә­ләр ав­то­ры. «Мәк­тәп ки­тап­ха­нә­се» Т.XXIII. Ка­зан: Та­РИХ, 2003.—  383 б.

12. Мәҗлиси. Сәйфелмөлек: дастан / Төзүче һәм кереш сүз авторы, текстларны әзерләүче, тәрҗемә итүче. Казан: Татар. кит. нәшр., 2007.— 374 б.

13. Борынгы әдәбият: Бакыргани һәм Мәҗлиси әсәрләре / Төзүче һәм кереш сүз авторы, текстларны әзерләүче, тәрҗемә итүче. «Мәктәп китапханәсе». Т. XLVI. Казан: Татарстан республикасы «Хәтер» нәшрияты, 2009.— 463 б.

14. Акмулла. Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт белән... / Тө­зү­че, ас­тө­шер­мә тәр­җе­мә­ләр­не баш­ка­ру­чы, ис­кәр­мә­ләр һәм мә­ка­лә ав­то­ры. Ка­зан: Татар. китю нәшр., 2016. — 127 б.

15. Һөвәйда (Мулла Хаҗа-Нәзәр бине Гаиб-Нәзәр Җәмйани) Рәхәте -дил — Җан рәхәте / Бо­рын­гы текст­лар­ны әзер­ләү­че, ке­реш мә­ка­лә һәм аң­лат­ма-ис­кәр­мә­ләр ав­то­ры. Казан: ТӘҺСИ, 2017. — 268 б.

16. Һәмдәми. Нәсыйхәтнамә. Казан: ТӘҺСИ, 2018. – 160 б.

17. Кылыч Сайяди. Бабахан дастаны / Текстологы, тәрҗемә һәм кереш сүз авторы. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2020. – 287 б.

 

Учебники:

1.                  Борынгы һәм урта гасырлар татар әдәбияты: югары уку йортлары һәм мәктәпләр өчен дәреслек-кулланма. Казан: Раннур, 2011.— 176 б.

 

Статьи в научных изданиях:

Tukay ve Ittihat ve terakki cemiyeti.- Kardes kalemler: Aylik Aurasya edebiyat dercisi.- Yil 10/ Sayi 112/ Nisan 2016/ Onbes tl.- S. 77-79 (120 s).

Стихотворение Г.Тукая о Восхождении Пророка: Определение смыслов.- Ислам и тюркский мир: Проблемы образования, языка, литературы, истории и религии: Материалы VIII междунар. тюрколог. конф. 22 апреля 2016 год, Россия, Р.Т., г.Елабуга.— Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2016. — С.163-165.

О характере поэтического духа Г.Тукая.- Габдулла Тукай и тюркский мир: Материалы междунар. конф., 25 апреля 2016 г., г.Казань.— Казань: ИЯЛИ, 2016.— С.465-468.

Дөньяда матбугат үсеше сәхифәсеннән: «Тукай журнализмы».- Мир Тукая: Философия, эстетика, язык:: Матреиалы межднар. научно-практиче-ской конф., 20 мая 2016 г., Казахстан, г. Уральск.— Орал: М.Өтемiсов атындагы БКМУ РБО, 2016.— Б.13-15. (263 б.)

Дүрт ягым кыйбла: Арчаның тарихи халкына бер сәяхәт.- Фәнни Татарстан.- 2017.- №2.- С.128-147.

Основные результаты атрибутирования рукописной книги «Насихатул-фозул» («Назидания достойным»).- Филологические науки. Вопросы теории и практики.- Тамбов: Грамота, 2017. №10 (76), ч.1. С.76-78.

Своеобразие литературно-художественного наследия сибирского поэтаXIV века шейха Икани. – Филологические науки. Вопросы теории и практики.- Тамбов: Грамота, 2017. №10 (76), ч.3. С.48-50.

Творческое наследие туркменскогопоэта Махтумкули на страницах истории татарской литературы. – Филологические науки. Вопросы теории и практики.- Тамбов: Грамота, 2017. №11, ч.1. 

Образ нравственной женщины в средневековой татарской суфийской литературе.- Филологические науки. Вопросы теории и практики.- Тамбов: Грамота, 2017. №11, ч.2.

Средневековые произведения, написанные на арабском востоке XIII века на половецком языке. - Филологические науки. Вопросы теории и практики.- Тамбов: Грамота, 2017. №11, ч.3.

Новый источник по истории ислам в Сибири. – Золотоордынская цивилизация.- 2017.- № 10.- С.427-233.

XVIII гасыр әсәре «Рәхәте-дил» һәм аның татар әдәбияты тарихында урыны. - Татарское рукописное наследие: Изучение и сохранение / Материалы всероссийской научно-практической конф., посвящ. 130-летию С.Вахиди. Казань: ИЯЛИ, 2017. ― С. 214-218.

2016 елда Арча районында уздырылган комплекслы экспедиция вакытында табылган кулъязмаларның тасвирламасы. - Милли-мәдәни мирасыбыз: Арча. Казан: ИЯЛИ, 2017. ― Б. 34-64.

«Мәликә китабы» тарихы // Туган җир: Төбәк тарихы буенча журнал.- 2018.- №1.- Б.233-248;  №2.- Б.159-171; №3.- Б.189-200; №4.- Б. 169-181 һ.б.

Г.Исхакыйның башлангыч чор иҗаты хакында Г.Сәгъди // Гаяз Исхаки и национальное возрождение татар в начале ХХ века: Материалы междунар. конференции, посвященной 140-летию со дня рождения Г.Исхаки.- Казань: ИЯЛИ, 2018.- С.436-440.

Коръән сүзенең Идел буена беренче китерелүе // Туган җир: Төбәк тарихы буенча журнал. ― 2019. ― №1. ― Б. 92-98.

Себер татар язма ядькәре: (яңа парадигмалар кысасында) // Эхо веков: Гасырлар авазы. ―2018. ― №4. ― Б. 120-124.

Галимҗан Гыйльманов хакыйкатьләре: әсәрләренә хас аерым үзенчәлекләренә өч ачкыч // Идел. ― 2019. ― Б.17-19.

Ульян татарларына сәяхәт ядкәре // Милли-мәдәни мирасыбыз: Ульяновск өлкәсе татарлары. (Фәнни экспедицияләр хәзинәсеннән унтугызынчы китап) – Казан: ИЯЛИ, 2018. – Б.43-80.

«Дөррел-Кәлам« поэмасы һәм «Кәлам гыйлеме» //  «Богословское наследие мусульман России»: материалы Второго международного форума (25-30 октября). – Булгарская академия, 2020.

Хикәя, повесть, роман жанрлары хакында // Жанрово-стилевое развитие национальных литератур в ХIХ – ХХI вв.: материалы Международной научно-практической конференции (4 декабря 2020 г., г.Казань). –– Казань: ИЯЛИ им. Г. Ибрагимова, 2020.

Тукаевларның мәгърифәт учагы // Просветительское двиңение у тюркских народов и творчество Абая»: материалы Международной научно-практической конференции (2(20 декабря 2020 г., г.Казань). –– Казань: ИЯЛИ им. Г. Ибрагимова, 2020.

В 2001–2003 гг. – член диссертационного совета по филологии Чувашского университета, г.Чебоксары.

В 2004–2012 гг. – член диссертационного совета по татарской филологии Тобольского педагогического института, г. Тобольск.